«Ұят емес» — The Village Казахстанның бірнеше аптаға созылған арнайы жобасы. Жоба барысында біз қоғам тарапынан сынға алынған адамдар туралы жазған болатынбыз. Сонымен қатар «ұят» ұғымын ашып, мамандар, құрбандар мен ұятқа қарсы тұра білген адамдармен сұхбаттастық.

Осы жолы біз Италия, Үндістан, АҚШ мен Түркия азаматтарына тұрмысқа шыққан қазақстандықтармен тілдесіп, олардың стереотиптер, виртуалды агрессия мен шексіз махаббат жайлы пікірлерін тыңдап қайттық.

Элвис және Натали Робертс

Біз 1994 жылы таныстық, күйеуім мені бір көргеннен ұнатып қалған: ол мені көшеде кетіп бара жатырғанда көріп қалыпты. Өзі орысша нашар сөйлейтін, танысқысы келген, алайда таныса алмады. Осылайша біз бірнеше ай бойы араласпадық. Бесінші қыркүйек күні тағы да көрістік, ол мен көршіммен әңгімелесіп тұрғанмында жаныма келді, солай екі жылға созылған романымыз басталды.

Біз екі жыл кездестік. 1995 жылы туған күнімде ол маған ұсыныс жасады, бірақ мен бас тарттым. Кейін Элвистің туған күнінде оның жары болуға келісімімді бердім. Содан кейін қағаздармен арпалысу басталды: бір орыннан екінші орынға барып, құжаттар жинадық. Мен қазақстандықпын ғой, ал ол Үндістан азаматы. Ол кезде электронды құжат пен пошта жоқ болатын, қағаз құжаттарды тасып жүруге тура келді. Оларды дайындауға алты ай кетті. АХАТ-ға құжаттарымызды тапсырып, 1996 жылдың алтыншы қыркүйегінде некеге отырдық.

Бізде той рәсемдеріне байланысты мәселе тумады: күйеуіміз екеуміз — христианбыз, Вознесенский соборында некемізді қидық. Шіркеуде Элвиске Алексей православ есімі берілді. Некемізді тіркедік те, Көк-Төбе, Медеу мен Ескі алаңға серуендеуге шықтық. Сол кезде қыдыруға болатын басқа жер жоқ еді. Түстен кейін қыдыруды «Теремокта» (қазіргі таңда Bellagio мейрамханасы) жалғастырдық. Той әдеттегідей өтті: қонақтар, тағам және тамада. Бірақ біз аз қонақ шақырдық: тек Қазақстан, Ресей және Үндістандағы жақын туысқандарымыз бен достарымыз болды.

Шетелдікке тұрмысқа шығуға қатысты отбасыларымызда ешқандай қиындық тумады. Элвистың ата-анасы оның шешімінің нақты екенін білетін. Ал анасы оған тек «Өмірде бір рет қана үйлену керек» деді. Содан кейін ол менің ата-анаммен танысты, отырып, көп әңгімелестік. Менің Элвистың ата-анасымен қарым-қатынасым өте жақсы, мен онымен Үндістанға барып, сол жерде тұра аламын. Соңғы рет оның ата-анасымен төрт айға жуық бірге тұрдық. Біздің жолымыз болды. Үйде орысша, ал Үндістанда ағылшынша сөйлейміз. Басында, әрине, Үндістанға үйрену қиын болды — басқа ел, басқа салт-дәстүр. Қазір хинди тілін жақсы түсінемін, үнді фильмдерін септігі тиген шығар деп ойлаймын.

Біз Қазақстанда ұзақ қалатын шығармыз — отбасымыз, жұмысымыз осы жерде. Элвистың өмірінің жартысы Қазақстанда өтті. Қазақстанда өзімді үйдегідей сезінемін, оның ұлтаралық достығын жақсы көремін, мұндай татулықты басқа елдерде көре алмайсың. Бірақ соңғы кездері ұлтымызға қатысты сөздер естіп жүрміз. Әсіресе, күйеуім. Ол жұмыс бойынша Батыс Қазақстанға барғанда, оған адамдар «Неге қазақша сөйлемейсің?» деп сұрақтар қояды екен. Әрине, олардың олай сұрауға хақысы бар, себебі елге деген құрметіңді тіл арқылы көрсетесің. Алайда әр нәрсенің шегі бар. Менің ойымша, әр түрлі ұлт өкілдері жұмыс жасайтын жерде жұмысшылардың барлығына бірдей және әділетті қарау маңызды. Ал жұбайым осы қағиданы ұстанады.

Ол қазаққа да, орысқа да ұқсамайды

Біз ашық бір негативке тап болмадық. Алайда апалар мен көршілер Элвис мені алып қашып, тракторға айырбастап жібереді деп ата-анама айтқан көрінеді. Десек те, біз бұған мән бермейміз. Бірақ қызымыз мұндай агрессиядан жапа шегіп жүр. Ол қазаққа да, орысқа да ұқсамайды; мектепте оны сыныптастары шеттетіп, мазақтаған екен. Америкалық метепте, содан кейін Haileybury мектебінде оқыса да, оның достары аз.

Мазақтың кесірінен қызым өзін кем сезіне бастады. Кішкентай балалар өте қатыгез келеді. Біз мектепке осы мәселені шешу үшін өтініш жазған болатынбыз. Мектеп шешуге тырысқанмен, балалардың қызыма деген көзқарастары өзгермеді: туған күн кештерінде балалардың қызыма бөтен ретінде қарайтынын байқадық. Бақытымызға орай, жоғарғы сыныптарда «біздікі — сіздікі» деген жойылды. Оныншы сынып бітіргеннен кейін қызым Флоридаға оқуға кетті, 11 және 12-сыныптарды сол жерде аяқтады. Қазір Джорджия штатындағы университетте оқып жатыр. Егер Қазақстаннан көшетін болсақ, тек қызымыздың қасына, АҚШ-қа, көшіп барамыз.

Диана және Марио Эспосито

Мен күйеуіммен 2012 жылы Австралияда таныстым. Ол кезде ол университетте төртінші курс бітіріп жатырған, ал мен демалуға барғанмын. Марио тұрған хостелге орналасқан болатынмын. Ол маған бір көргеннен ғашық болып қалған, ал мен оны тек уақыт өте келе ұната бастадым. Маған екіапталық роман керек емес еді, осыны Мариоға да айттым, ал ол маған жауап ретінде қайықта романтикалық кеш ұйымдастырды. Сол жерде маған ғашық екендігін жеткізді, оның сезімін әдемі жеткізгені соншалық — мен «жоқ» дей алмадым.

Мен Қазақтанға қайта оралдым, ал ол университет бітіріп жатырды. Менімен кездеспей тұрып, ол Австралияда қалғысы келген екен, бірақ Италияға барып, маған үйленгісі келетінін ата-анасына айтпақшы болды. Италияда 23 жасында үйлену — ақылға қонымcыз нәрсе. Ол жақта адамдар үйлену туралы тек 40 жасқа келгенде ғана ойлай бастайды. Марионың ата-анасы оның бұл шешіміне қарсы шықты, бірақ Марио үйленемін деп тұрып алды. Кейін олар менімен танысқысы келді, маған билет сатып алып берді. Үйдегілерге бизнес саяхатқа кетіп бара жатырмын дедім. Мен жиі шетелге (Амстердам, Лондон) шығып тұрамын, сондықтан ата-анам менің Италияға сапарыма қарсы шықпады. Біздің танысу кешіміз Рождество мерекесіне тап келді, ал Марио сағат 00:00-де маған ұсыныс жасады, ал мен «иә» деп жауап бердім.

Ол маған «Шетелдікке күйеуге шыққаныңды көргенше, өлгенім артық» деді, тіпті тамақ ішпей қойды

Мен Атырауға барып, ата-анама айттым. Барлығы қарсы шықты, ал әжемнің менен көңілі қалды: мен — оның бірінші немересімін, қолында өстім. Ол маған «Шетелдікке күйеуге шыққаныңды көргенше, өлгенім артық» деді, тіпті тамақ ішпей қойды. Әкем қатты күйзелді, мен де бұған шыдай алмай, күйеуге шығудан бас тарттым, нөмірімді ауыстырып тастадым. Марио біліп қойып, қатты уайымдады. Құрбыларымның нөмірін тауып алып, менімен сөйлескісі келген, бірақ менің құрбыларым оған «Қазақстанға барып, оның ата-анасымен жеке таныс» деген.

Марио ата-анасы мен тәтесімен Қазақстанға келіп, маған құда түсті. Ал менің отбасым қазақтың салт-дәстүрін дәріптегені үшін оларға риза болды, Марионың мені қаншалықты жақсы көретініне, құрметтейтіне куә болды. «Сырға салу» рәсімінде Марионың отбасы әжеме білезік сыйлады. Сол кезде менің жанұям олардың біздің отбасымыз болуға лайық екенін түсінді.

Біз Қазақстанда да, Италияда да той жасадық. Итальяндықтар қалындық пен күйеу жігіттің тойын бір күнде жасайды, себебі екі отбасы тойдың ақшасын бірігіп төлейді, осылайша шығын аз болады. Бірақ Марионың отбасы Италиядағы тойдың шығынын өздері төледі. Қазақстаннан 40 адам болып бардық, ал енем қонақ үй шығынын өзі төледі. Тіпті жергілікті газеттер «Қазақтар Салероноға шабуыл жасап жатыр» деп мақала жазған болатын. Тойды бұрын монастырь болған мейрамханада жасадық. Мұсылман болғандығымнан, шіркеуде діни неке қимадық, тек АХАТ-та некемізді заңдастырдық. Әкем мені Мариоға өз қолымен табыстады, ал мен қазақ көйлек кидім, осылайша отаныма деген құрметімді көрсеткім келді. Итальяндықтар біздің салт-дәстүрімізге құрметпен қарады, қазақтар да солай жасады. Марио Италияның оңтүстігінде тұрғандықтан, меню тек теңіз өнімдерінен тұрды. Әжем болса, «Италияда жөнді тамақ пен ет жоқ!» деп шағымданды.

Тек соңғы кезде ғана жағымсыз пікірлерді оқып жүрмін. БАҚ менің жұмысым мен мен туралы жазған болатын: мен итальяндықтарды Қазақстан мәдениетімен таныстырамын. Мысалы, елшілік пен үкіметтің көмегінсіз EXPO бағдарламасын таныстырдым. Кейін маған біреу Салерно мэриясында жұмыс ұсынды, ол үшін мен өз азаматтығымды ауыстыруым керек еді. Мен бұған дайын емес едім. Енді қазақстандық бола алмаймын деген ой мені үрейлендірді. Қазақстандық ақпарат құралдары да осы туралы жазған болатын, ал адамдар жағымсыз пікірлер айта бастады: «Шетелдікке тұрмысқа шығып алып, патриотпын дейді». Алайда мен пікірлерге мән бермеймін, себебі мен ешқашан өз шешімдеріме өкінген емеспін. Мен мейірімді, мені түсінетін, құрметтейтін адамдармен өмір сүремін.

Қазір біз Италияның оңтүстігінде тұрамыз. Қазақстанға жылына бір рет тек екі аптаға келеміз. Марио біраз қазақстандық тағамға үйрене алмады, ол — аспашы, талғампаз. Бірақ оған қарамастан, Қазақстанға барғысы келіп тұрады. Тіпті қайын атам әр демалыста келіп тұрады: төрт жыл ішінде алты рет келген. Олар Қазақстанды қонақжайлылығы мен отбасы құндылықтары үшін жақсы көреді. Қазақстанды жақсы көрмеу мүмкін бе?

Италияда жақсы тұрып жатырмыз, сол себептен Қазақстанға көшіп келу ниетіміз жоқ. Біздің бір ұлымыз бар, ол төрт тіл біледі. Қазір туризм саласында қызмет етемін. 2017 жылдың наурызында өз бизнесімді ашып, табыс тауып жүрмін.

Адиса және Деннис Кин

Біз 2015 жылдың наурызында таныстық. Екеуіміз бір топта ағылшын тілінен сабақ беретінбіз, бірақ әртүрлі күнде дәріс береміз. 2016 жылы алғыс айту күнінде Деннис маған ұсыныс жасады, ал жарты жылдан кейін үйлендік. Бірақ, өкінішке орай, барлығы оңай болмады.

Мен қазақи отбасынан шықтым, үйде тек қазақша сөйлейтінбіз, ал орысша сөйлеуге тыйым салынған. Анама Денниспен жүретінімді айтқанымда, «Әкең қарсы шығатын шығар» деп жауап берді. Деннис екеуіміз Грузияға сапар шектік, бізге уақытты бірге өткізген ұнағаны соншалық — Деннис бірге тұрайық деп ұсыныс жасады. Менің әкемнен рұқсат алуым керек болды, одан қорықпаймын, тек онымен арамыздағы жылы қарым-қатынасымызды бұзғым келмеді. Мен оған қоңырау шалып, Денниске ғашық екенімді, одан басқа ешкім мені бақытты ете алмайтынын айттым.

Алматыға қайтып оралғанымызда, әкем Оралдан келіп, онымен танысқысы келді. Кездескен кезде бір-бірлеріне қатты ұнады. Деннис қазақша біледі, ал менің ата-анам тіл мен салт-дәстүрді қатты дәріптейді. Деннистің қазақша сөйлейтіні әкеме ұнаса керек. Сол кезден бері әкем менімен емес, Денниспен жиі жазысып тұрады. Барлық туысқандарымыз оны «Қазақтың қарапайым баласы» деп мақтаса, ал әжем баласындай жақсы көреді.

Ата-анам үшін құдалық өте маңызды еді. Деннистің отбасы бұған түсіністік танытып, маған сырға салды. Ал құдалық тау етегінде ағаш үйлерде өтті. Екі күннен кейін той жасадық. Тойды біз ашық алаңда өткізгіміз келгендіктен, «Алатау» санаториясын жалға алдық. Тойға Деннистің отбасының барлық мүшесі келді — 20 адам. Барынша аз тост айтып, көп ойын ойнатуға, көп билеуге тырыстық, сол себепті үштілді тамада жалдадық. Барлық қазақ салтын орындадық, ал Деннистің анасы тойды «National geographic тойы» деп атады.

Деннистің жанұясы ұлтаралық некеге қарсы емес: оның әпкесі итальяндыққа тұрмысқа шыққан, ал ағасы индонезиялыққа үйленді. Оларға адамның ұлты емес, махаббат пен құрмет маңызды. Мен Деннистің отбасына тез сіңсіп кеттім, ал олар мені мақтанышпен «қызымыз» деп атайды.

Таксисттер «Қазақ таба алмадың ба? Мынауың не?» деп сұрақтың астына алады

Менің проблемам қоғаммен болды. Таксисттер «Қазақ таба алмадың ба? Мынауың не?» деп сұрақтың астына алады. Ал Деннис: «Аға, мен қазақша білемін, түсінемін. Өйтіп сөйлемеуіңізді өтінемін» деп жауап қайтарады. Тіпті той кезінде хейтерлерден хабаралама алдым. Таңғы сағат төртте телефоныма хабарламалар үздіксіз келіп жатты.

«Вконтакте» әлеуметтік желісінде маған бір жігіт жазды: «Күйеуіңнің ұлты кім? Қазақ таба алмадың ба? Ақымақ қазақ қыздарына таңғаламын. Өзіңізге, денеңізге деген құрмет қайда? Бля, ертең мен кіммім, кімді туам деп ойланбайсыңдар ма?». Кейін тағы төрт жігіт жазды, жазғандары мынау: «Сен ұлтқа деген қадірі қалмаған жезөкшесің». Әрине, мән бермеуге тырыстық, бірақ хабарламалар тоқтамай келгенде, Деннис ашуланды. Өз аккаунтынан барлығына «Менің әйеліме жазуды доғар» деп жазып шықты, бақытымызға орай, олар жазуды тоқтатты.

Адамдар үйленгенде, ең басында «Күйеу» және «Әйел» рөлін қабылдау қиын, ал, оған қоса, біз әртүрлі мәдениет өкілдері болғандықтан, біраз үйренісу оңай болмады. Алайда барлығын ақылдасып шешу бізге көмектеседі. Басында ренжіп, сөйлемей қалатынмын, ал Деннис үшін барлығын талқылау маңызды болатын: ол мәселені шешпейінше, тыным таппайтын. Сонымен қатар басқа мәселелерде де ымыраға келуіміз керек болды. Мен қонақ күткенді жақсы көремін, ал ол quality time alone-ды жақсы көреді: жалғыз отырып, ойланғанды ұнатады. Осылайша аптаның белгілі күндері қонақ шақырамыз, ал басқа күндері ол өз шаруасымен айналысады деп шештік. Деннниске үйрену қиын болмады, себебі оған адамдармен араласқан ұнайды.

Үйде үш тілде сөйлейміз: қазақша тек «Шай ішейік», «Қалайсың?» секілді сөздерді қолданамыз, ал саяхат кезінде орысша сөйлейміз, бұл біздің secret language. Тек терең ойларымызды жеткізген кезде ғана ағылшынша сөйлесеміз, себебі мен ағылшынша ойымды жақсы жеткізе аламын. Біз Алматыда тұрамыз, ал қыста саяхаттаймыз. Бізге бірнеше мемлекетте тұрған ұнайды, осылайша біз Деннистің де, менің де ата-аналарымызға барып тұрамыз.

Алина және Эмре

Біз 11 жыл бұрын бір алматылық барда танысқан едік. Ол менің қасыма отырған болатын, осылай таныстығымыз басталды.

Күйеуім екі жыл Алматының құрылыс нысанында инженер-механик болып жұмыс жасады. Біз тек ағылшынша сөйлестік, өйткені ол орысша, ал мен түрікше түсінбейтінмін. Эмреге Алматы, әсіресе, тау қатты ұнады, әр демалыс күні тауға шығатынбыз. Ол тіл білмегендіктен бұл жерге толық үйрене алмады, бірақ менің арқамда менің туысқандарым мен достарымның қадірлі қонағына айналды.

Бір жылдан соң Эмре Дубайда жұмыс тапты. «Ол Дубайда, мен Алматыда» қарым-қатынасын қаламадық, айырылысқымыз да келген жоқ. БАӘ-де бірге тұру үшін резиденттік визасын алу қажет еді, біз де сол сәтте жалған некеге отыруға бел будық. Жақындарымызға айтпай неке қидық, себебі шын үйленуге дайын болмадық. Осылай БАӘ-ға келдік, бір жыл өткенен кейін Эмре маған ұсыныс жасады, бір жылдан кейін үйлену тойымызды жасадық.

Екі той жасадық, біреуі Алматыда, ал екіншісі Түркияда болды. Неке қию рәсімі мен банкетті Алматының тау тегінде орналасқан бір мейрамханада жасадық. Біздің жақ күйеумнің отбасына қазақ салттарын көрсетіп, ұлттық тағамдармен тамақтандырды. Бірақ дәстүрлі қыз ұзату болған жоқ. Қазір біз балаларымыздың қырқынан шығарамыз, тұсау кесуді де ұмытпаймыз.

Дубайдан кейін Испанияда екі жыл тұрдық, кейін екеуіміз мамандығымызды ауыстырамыз деп шештік: мен режиссер болдым, ал ол ұшқаш мамандығын игерді. Қазір Эмре Стамбұл авиакомпаниясында жұмыс істейді, біз де сол қалада тұрып жатырық. Ал ертең қайда тұрамыз — ол жағы белгісіз, планетамыз үлкен ғой.

Мен ұлтқа емес, адамға тұрмысқа шықтым

Отбасыларымызға қатысты ешқандай мәселеге тап болмадық. Оның жанұясы мені жақсы көреді, мені «сүйікті келініміз» деп атайды. Адамның тегі, ұлты немесе нәсілі соншалықты маңызды ма? Бастысы — адамның жақсы болуы, ал менің жұбайым өте жақсы адам. Жақындарымыз мен достарымыз — толерантты жандар, сол себепті олардың тарапынан бір жағымсыз пікірлер естімедік. Әлем шексіз. Ұлт пен ерекшелік, әрине, керемет нәрсе, бірақ осы екі нәрсе араласқанда, тіптен тамаша емес пе? Мен ұлтқа емес, адамға тұрмысқа шықтым.

Ұлтаралық отбасыларды қолдамайтын, тіпті жек көретін адамдар бар. Бұл — олардың таңдауы, бөтен отбасыға араласа алмайсың. Менің әжемнің отбасында татарлар, ал атамның отбасында қазақтар бар еді. Енем айтқандай, ұлттың бір мағынасы жоқ, бәріміз бір Орталық Азиядан шыққан көшпенділердің ұрпағымыз, бізді біріктіретін де — осы.

Қазақтар ұзақ уақыт жабық бір қоғам ішінде өмір сүрді — басында кішкентай ауылдарда, кейін КСРО-ның үлкен қалаларында. Үлкендер шетелдіктерге ала көзбен қарайды, ал жастар көп саяхаттайтындықтан, әлемді танығандықтан, оларға ұлтаралық неке таңсық емес.

Фотосуреттер кейіпкерлердің өздерінен алынған